Linh hoạt thủ tục thuế để hỗ trợ doanh nghiệp

Ngày 10/5/2012, Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Nghị quyết 13/NQ-CP với nhiều giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp. Trước đó, ngày 5/5/2012, Bộ Tài chính đã đề xuất gói giải pháp tài chính bao gồm điều hành vĩ mô; chi tiêu công; thuế – phí; điều hành giá – trợ cấp và cải cách thủ tục hành chính thuế.

Trên giác độ quản lý thuế, bài viết phân tích và bình luận về những giải pháp đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính thuế và hải quan nhằm giảm chi phí tuân thủ thủ tục hành chính thuế cho doanh nghiệp.

Thủ tục hành chính và quy trình quản lý thuế không phải là tác nhân chính gây nên tình trạng trì trệ sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp. Nó cũng không phải là nguyên nhân gây ra tình trạng sụt giảm sức mua của người dân. Tuy nhiên, nếu không quan tâm đến việc cải cách thủ tục hành chính và không thay đổi quy trình quản lý thuế thì cơ hội tiếp cận của doanh nghiệp đến những gói cứu trợ do Bộ Tài chính đề xuất, Chính phủ hoặc Quốc hội ban hành sẽ bị hạn chế. Là nhóm giải pháp phụ trợ nhưng thủ tục hành chính đơn giản, quy trình quản lý thuế hợp lý, trước mắt sẽ hỗ trợ nâng cao hiệu quả của gói hỗ trợ, làm cho việc hỗ trợ đúng người, đúng lúc và đúng mức hơn. Về lâu dài, cải cách thủ tục hành chính và đổi mới quy trình quản lý thuế sẽ giúp người nộp thuế nộp tiền thuế vào ngân sách nhà nước (Ngân sách nhà nước) một cách tự nguyện với chi phí thấp nhất. Đây cũng là cơ sở để ngành Thuế nói riêng, toàn bộ nền hành chính nói chung xúc tiến tinh giảm bên chế để nâng cao hiệu lực bộ máy. Một số giải pháp quan trọng nhằm cải cách thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian, tiết kiệm chi phí thuế cho doanh nghiệp vượt qua khó khăn, nâng cao sức cạnh tranh:

Đối với hàng hoá nhập khẩu bằng đường thủy, không kể đến các trường hợp hàng hoá nhập khẩu được ân hạn theo quy định của pháp luật, thì phần lớn chỉ được thông quan sau khi cơ quan hải quan nhận được chứng từ đã nộp thuế. Tuy nhiên, quy trình này chiếm rất nhiều thời gian. Trong trường hợp chỉ cần mắc một khâu trong quy trình thì thời gian thông quan của hàng hoá nhập khẩu sẽ bị kéo dài. Để rút ngắn thời gian thông quan, cần đơn giản hoá quy trình nộp tiền và chứng thực tiền đã được nộp vào tài khoản của cơ quan hải quan để có cơ sở thông quan kịp thời. Về đạo lý, khi tiền đã trích ra khỏi tài khoản của người nộp thuế tại ngân hàng để nộp thuế, hoặc khi người nộp thuế đã nộp thuế bằng tiền mặt vào Kho bạc Nhà nước (KBNN), phải được coi là đã thực hiện nghĩa vụ. Việc luân chuyển tiền từ giai đoạn này đến khi vào Ngân sách nhà nước, người nộp thuế không phải chịu trách nhiệm. Một trong những giải pháp cải cách để rút ngắn thời gian thông quan thay vì chờ chứng từ luân chuyển đến từ KBNN thì cơ quan hải quan công nhận đã thực hiện nghĩa vụ ngay sau khi doanh nghiệp trích tiền từ ngân hàng thương mại (Ngân hàng thương mại) để nộp thuế, hoặc người nộp thuế đã nộp thuế bằng tiền mặt tại Ngân hàng thương mại. Theo một cam kết với hải quan, Ngân hàng thương mại ngay lập tức thông báo để hải quan ra quyết định thông quan hàng hoá cho khách hàng.

Thực hiện biện pháp này, từ cuối năm 2010 đến nay, ngành Hải quan đã ký kết thỏa thuận hợp tác, kết nối hệ thống thông tin với nhiều Ngân hàng thương mại lớn trong cả nước. Kết quả ban đầu cho thấy, sự phối hợp này đã rút ngắn đáng kể thời gian thông quan của doanh nghiệp. Chỉ riêng VietcomBank, với hơn 10 nghìn khách hàng có hoạt động xuất nhập khẩu có thể nộp thuế tại bất kỳ chi nhánh, điểm giao dịch hay các kênh điện tử không giới hạn thời gian và địa điểm nộp thuế đã mang lại hiệu quả lớn.

Đối với hàng hoá thông quan tại các cửa khẩu nội địa, ngành Hải quan đã và đang tiếp tục triển khai mô hình kiểm tra “một cửa khẩu, một điểm dừng” với hải quan nước đối tác. Kết quả bước đầu thí điểm tại cặp cửa khẩu Lao Bảo-Đensavẳn đã rút ngắn được 1/3 thời gian thông quan so với trước đây, mở ra cơ hội rút ngắn thời gian thông quan trên toàn hành lang đường bộ trên phạm vi cả nước. Bên cạnh đó, việc thực hiện hải quan điện tử, nộp thuế điện tử, tạo điều kiện mở rộng dịch vụ đại lý kê khai hải quan khiến thời gian làm thủ tục hải quan để được thông quan hàng hoá nhập khẩu của các doanh nghiệp cũng giảm một nửa so với trước đây. Tiếp tục triển khai và mở rộng những giải pháp nêu trên, thời gian tới ngành Hải quan mở rộng hơn nữa các cam kết với các Ngân hàng thương mại trên toàn bộ lãnh thổ, hy vọng sẽ rút ngắn đáng kể thời gian thông quan hàng hoá nhập khẩu để các chủ hàng mau chóng đưa vào kinh doanh, tăng hiệu quả cho doanh nghiệp.

Khai thuế qua mạng hoặc khai thuế trực tuyến là hai hình thức khai thuế điện tử được ngành Thuế ứng dụng từ đầu năm 2009 với đề án khai thí điểm tại 4 địa bàn: TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng và Bà Rịa – Vũng Tàu. Về căn bản, cả hai hình thức đều được thực hiện trên mạng truyền thống chỉ khác nhau về phương thức nhập dữ liệu kê khai thuế. Trong năm 2011, các doanh nghiệp như Công ty Viettel, Công ty TS24, Công ty MacroNT đã chủ động tham gia quá trình khai thuế điện tử cùng ngành Thuế một cách tích cực góp phần thực hiện chủ trương kê khai thuế điện tử.

Theo số liệu thống kê, đến cuối năm 2011, toàn ngành Thuế đã có 41 Cục Thuế và hơn 100 Chi cục Thuế triển khai nghiệp vụ khai thuế qua mạng. Số doanh nghiệp tham gia cho hầu hết các loại thuế mà doanh nghiệp phải khai theo số liệu chính thức năm 2009 là 1.500 doanh nghiệp, năm 2010 là 9.000 doanh nghiệp và năm 2011 là 80.000, vượt gấp đôi kế hoạch đề ra cho năm 2011. Tính đến tháng 5/2012, số doanh nghiệp tham gia khai thuế qua mạng đã là 122.000, tăng đột biến trong 4 tháng đầu năm 2012. Song song với việc mở rộng diện khai thuế qua mạng, ngành Thuế còn nghiên cứu hoàn thiện việc nhập dữ liệu khai thuế trực tuyến để đa dạng hoá phương thức khai thuế điện tử phục vụ nhu cầu đa dạng người nộp thuế là doanh nghiệp.

Việc khai thuế điện tử phụ thuộc nhiều vào dung lượng hệ thống máy chủ, tốc độ đường truyền và chế độ bảo mật dữ liệu kê khai. Trong thời gian đầu các yếu tố này còn hạn chế do vậy mức độ tham gia của doanh nghiệp cũng như lộ trình triển khai của cơ quan thuế còn giới hạn. Với xu thế xã hội hoá, khi các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ tham gia nhiều hơn vào thị trường dịch vụ này, cơ quan thuế sẽ có điều kiện mở rộng địa bàn và đảm bảo hạ tầng ổn định, để mọi doanh nghiệp có thể tiếp cận và sử dụng hiệu quả hình thức khai thuế điện tử, kể cả khai thuế qua mạng và khai thuế trực tuyến.

Ngày 24/12/2008, Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 128/2008/TT-BTC hướng dẫn thu ngân sách qua KBNN. Trên cơ sở Thông tư này, ngành Thuế đã thực hiện thí điểm và triển khai chính thức trên 9 địa bàn tỉnh, thành phố: Hải Phòng, Khánh Hòa, Vũng Tàu, TP.Hồ Chí Minh, Quảng Trị, Huế, Đà Nẵng, Hà Nội, Tiền Giang với sự tham gia của nhiều Ngân hàng thương mại. Thay vì đến nộp tiền thuế tại KBNN nơi doanh nghiệp đóng trụ sở, người nộp thuế có thể đến bất kỳ địa điểm thu của Ngân hàng thương mại đã được KBNN ủy quyền để được tư vấn nộp thuế, thực hiện thủ tục nộp Ngân sách nhà nước nhanh chóng, thuận tiện và an toàn, tiết kiệm thời gian. Khi khách hàng làm thủ tục nộp thuế, ngân hàng sẽ in 2 chứng từ, một chứng từ giao cho khách hàng và một chứng từ được chuyển về Trung tâm trao đổi của Bộ Tài chính sau đó sẽ chuyển xuống KBNN. Như vậy, ngay khi nộp tiền thuế vào Ngân hàng thương mại đối với các doanh nghiệp không có tài khoản tiền gửi tại Ngân hàng thương mại hoặc ngay khi trích tiền thuế từ tài khoản đối với các doanh nghiệp có mở tài khoản tại ngân hàng, doanh nghiệp được xác nhận là đã hoàn thành nghĩa vụ thuế thông qua bộ chứng từ báo có, báo nợ của nghiệp vụ thanh toán. Khách hàng có thể dùng chứng từ này để được xác định là đã nộp thuế để phục vụ cho việc đề nghị hoàn thuế giá trị gia tăng, hoặc chứng minh đã hoàn thành nghĩa vụ thuế cho các mục đích khác.

Để thúc đẩy việc nộp thuế qua ngân hàng, ngày 17/6/2011, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 85/2011/TT-BTC, hướng dẫn quy trình tổ chức phối hợp thu Ngân sách nhà nước giữa KBNN – Tổng cục Thuế – Tổng cục Hải quan và các Ngân hàng thương mại. Trong năm 2011, ngành Thuế cả nước đã thực hiện uỷ quyền thu tại gần 600 chi nhánh của các Ngân hàng thương mại lớn trên cả nước với số tiền thuế lên tới 100 nghìn tỷ đồng. Để hỗ trợ doanh nghiệp trong việc nộp thuế nhanh chóng qua hệ thống Ngân hàng thương mại với nhiều loại dịch vụ thuận tiện khác nhau, từ đầu năm 2012, Tổng cục Thuế triển khai thí điểm việc nộp thuế thông qua tài khoản chuyên thu của cơ quan thuế mở tại Ngân hàng thương mại, đồng thời rà soát, sửa đổi, bổ sung các biểu mẫu, chứng từ liên quan đến việc nộp thuế phục vụ cho việc nộp thuế qua ngân hàng trực tuyến.

Đồng thời, trong năm 2012 cũng sẽ triển khai áp dụng nhiều hình thức nộp thuế thuận lợi, phù hợp với việc ứng dụng công nghệ hiện đại trong giao dịch thương mại điện tử như nộp thuế qua ATM hoặc eBanking. Bên cạnh đó, ngành Thuế tham mưu xây dựng và ban hành thông tư hướng dẫn chế độ kế toán thuế nội địa thống nhất, để theo dõi kịp thời tiền thuế mà người nộp thuế đã nộp nhanh nhất, trong mọi thời điểm để phục vụ cho công tác quản lý và điều hành ngân sách. Ngoài ra, để bảo đảm kiểm soát chặt chẽ đối tượng, nguồn tiền và hoàn thuế kịp thời cho doanh nghiệp, Tổng cục Thuế tiếp tục triển khai mở rộng phương thức hoàn thuế cho người nộp thuế thông qua tài khoản chuyên thu của cơ quan thuế mở tại các Ngân hàng thương mại.

Đăng ký, khai thuế qua mạng và nộp thuế qua ngân hàng đã tạo tiền đề để tự động hoá quy trình tiếp nhận giải quyết hồ sơ và thủ tục hành chính thuế và hải quan. Dữ liệu do đăng ký, khai thuế và nộp thuế qua mạng sẽ tự động nhập vào kho dữ liệu của cơ quan thuế.

Tuy nhiên, trước mắt do thời gian nộp thuế và thời gian kiểm tra hồ sơ của cơ quan thuế thường không trùng khớp với nhau nên việc rà soát tính chính xác và bổ sung hồ sơ vẫn còn mất nhiều thời gian hơn so với yêu cầu. Để hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện khai thuế qua mạng có hiệu quả, cơ quan thuế cần hoàn thiện công tác tra soát logic và tra soát số học của các hồ sơ một cách toàn diện để phân loại đối tượng khi tiếp nhận hồ sơ thuế tự động.

Một trong những vướng mắc trong quá trình tự động hoá quy trình tiếp nhận hồ sơ thuế là sự ổn định mô hình tổ chức của bộ máy thu thuế ở các cấp. Với những mô hình tổ chức quản lý thu khác nhau, thì quy trình luân chuyển hồ sơ thuế cũng khác nhau. Vì vậy, điều cơ bản trước tiên là cơ quan thuế sẽ phải tìm cho mình một mô hình thu thuế ổn định, hiệu quả để có thể quy trình hóa những thủ tục hành chính thuế một cách rõ ràng, làm cơ sở cho việc thiết kế tự động tiếp nhận, luân chuyển, khai thác và lưu trữ hồ sơ thuế một cách hợp lý.

Trong giai đoạn trước mắt, để hỗ trợ doanh nghiệp, ngành thuế cần củng cố để mở rộng việc tự động đăng ký mã số thuế và khai thuế qua mạng, cùng với việc triển khai tự động hoá tiếp nhận và giải quyết những vướng mắc về chính sách và thủ tục thuế thông qua một Trung tâm hỗ trợ khách hàng tự động mà cơ quan thuế đang thực hiện. Quá trình này sẽ cho cơ quan thuế kinh nghiệm quản lý từ xa các dữ liệu thuế, đồng thời cũng tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận với hình thức giao dịch không cần gặp mặt cơ quan thuế để giảm bớt thời gian giao dịch và các phiền toái không cần thiết.

Từ khi ban hành Luật Quản lý Thuế, khẩu hiệu hàng đầu của cơ quan thuế chuyển từ “thu đúng, thu đủ, thu kịp thời” sang “nộp đúng, nộp đủ, nộp kịp thời”. Như vậy, việc thu thuế đang thực hiện thụ động bởi cơ quan thuế đã được chuyển sang thực hiện chủ động từ phía người nộp thuế. Nhiệm vụ quan trọng của ngành Thuế là tạo điều kiện để cho người nộp thuế thực hiện việc nộp thuế vào Ngân sách nhà nước thuận tiện và với chi phí thấp nhất, do vậy:

– Để giảm chi phí khai thuế một cách toàn diện và ổn định việc đầu tiên phải lưu tâm là củng cố công tác hỗ trợ người nộp thuế trên phạm vi toàn quốc, ngành Thuế sẽ tạo điều kiện để người nộp thuế tiếp cận được với các chính sách thuế và hiểu rõ hơn về các quy trình, thủ tục hành chính thuế để chủ động thực hiện nghĩa vụ một cách đầy đủ. Công tác hỗ trợ sẽ góp phần tăng cường hiệu quả hơn bên cạnh việc bồi dưỡng, cập nhật kiến thức về chính sách thuế, quản lý thuế đến đội ngũ kế toán doanh nghiệp và công chức thuế địa phương để làm giảm gián tiếp chi phí thuế qua giảm khai bổ sung và giảm tiền phạt do khai sai thuế.

Bên cạnh đó, việc đẩy mạnh cắt giảm thủ tục hành chính thuế tiếp tục theo tinh thần Đề án 30 của Chính phủ, ban hành các quy trình và thủ tục thuế đơn giản và triển khai khai thuế điện tử (bao gồm cả khai thuế qua mạng và khai thuế trực tuyến) cũng góp phần làm giảm thời gian và chi phí trực tiếp khai thuế của doanh nghiệp. Việc triển khai phân loại người nộp thuế để tiến đến xây dựng tần suất khai thuế phù hợp với từng loại thuế và người nộp thuế, làm giảm tần suất khai thuế chung trong toàn xã hội. Mở rộng dịch vụ khai thuế để có thể hỗ trợ cho các doanh nghiệp một cách chuyên nghiệp, hạn chế những sai sót, điều chỉnh, bổ sung để giảm toàn diện chi phí xã hội trong khai thuế.

– Để giảm chi phí nộp thuế, hoàn thuế ngoài việc triển khai và mở rộng nộp thuế, hoàn thuế qua ngân hàng của các doanh nghiệp, tiến đến mở rộng việc nộp thuế, hoàn thuế qua ATM, eBanking và tin nhắn SMS. Tạo thuận lợi để người nộp thuế có thể nộp vào Ngân sách nhà nước mọi lúc, mọi nơi. Các cơ quan thuế cần phải làm tốt hơn nữa việc bù trừ các khoản công nợ thuế để hạn chế tình trạng thu ảo và hoàn thuế làm gia tăng chi phí nộp thuế.

– Để giảm chi phí tuân thủ khác, cơ quan thuế cần đẩy mạnh việc quản lý rủi ro trong việc quản lý hoá đơn, thanh tra kiểm tra doanh nghiệp; mở rộng và trao quyền chủ động cho doanh nghiệp trong việc tạo và lập hoá đơn với nhiều hình thức khác nhau phù hợp với hoạt động kinh doanh của từng doanh nghiệp; minh bạch và công khai hoá việc tính phạt thuế để giảm chi phí tranh chấp, khiếu nại…