Gian nan kiểm toán niêm yết

Có phải đến hẹn… lại lên?

Từng có ý kiến cho rằng, ngành kiểm toán độc lập dường như “miễn nhiễm” hay chịu ảnh hưởng ít nhất của khủng hoảng và suy thoái kinh tế. Trong giới “Cổ cồn trắng”, học mặc nhiên có một “sân” riêng, bất chấp “thời tiết” kinh tế và sức khỏa Doanh nghiệp ra sao. Chẳng phải các doanh nghiệp niêm yết một khi đã đưa cổ phiếu ngất ngưởng mươi chấm hay lùi về còn phân nửa mệnh giá, một năm chí ít vẫn phải mời công ty kiểm toán hai lần (!) Đấy là chưa kể các Doanh nghiệp lớn, đã huy động vốn từ các tổ chức quốc tế, thì dù khó khăn đến mấy, vẫn phải “nghiến răng” thuê công ty kiểm toán thuộc nhóm Big 4 kiểm toán BCTC với mức phí khá cao.

Bởi vậy, có người từng nghĩ đơn giản, một khi hợp đồng giữa công ty kiểm toán và doanh nghiệp niêm yết đã ký, là cứ ngày đó, tháng đó, các kiểm toán viên điềm nhiên xách cặp tới phòng kế toán của đối tắc, yêu cầu cung cấp đầy đủ những chứng từ liên quan; áp dụng một loạt chuẩn mực kế toán, kiểm toán phức tạp rồi kiêu hãnh chứng nhận sự trung thực (hoặc không) của các BCTC… Có lẽ, chỉ người trong nghề mới thấu hiểu rằng để được kiểm toán doanh nghiệp niêm yết, bản thân các công ty kiểm toán trước đó đã phải vượt qua “cửa ải” xét duyệt tương đối khó khăn của Ủy ban Chứng khoán. Với những tiêu chí đó, ở Việt Nam hiện nay, chỉ có khoảng 1/4 số công ty kiểm toán đủ chuẩn.

Tuy nhiên, việc ký được hợp đồng kiểm toán cho doanh nghiệp niêm yết mới thực sự là một “cuộc đua” khốc liệt đối với nhiều công ty kiểm toán, khi mà sự cạnh tranh đã khiến giá phí kiểm toán bị hạ “xuống đáy”. Không hào nhoáng, sang trọng như nhiều người tưởng, để có được hợp đồng kiểm toán, công ty kiểm toán phải “chăm sóc” khách hàng rất kỹ, với những khoản hoa hồng không nhỏ dù lãnh đạo các công ty kiểm toán đều né tránh đều này! Lãnh đạo một công ty kiểm toán trong nước, có thâm niên 5 năm kiểm toán doanh nghiệp niêm yết chia sẻ, không ít lần công ty anh đã đưa ra một báo giá phí kiểm toán mà theo anh thì các khoản chi phí đã được tính toán hợp lý, chi li, nhưng lập tức, kế toán trưởng doanh nghiệp niêm yết nọ chê đắt và cho anh xem báo giá của ba bốn công ty khác với mức phí thấp hơn khá nhiều. “doanh nghiệp niêm yết thường quan niệm chi phí kiểm toán là chi phí bắt buộc phải bỏ ra thay vì mang lại giá trị hay lợi ích nào đó nên nếu giảm thiểu được chi phí này càng nhiều càng tốt, nhất là trong điều kiện khó khăn hiện nay”. Và việc doanh nghiệp niêm yết chuyển sang công ty kiểm toán khác với mức phí thấp hơn mà không gặp trở ngại đáng kể nào khiến nhiều công ty kiểm toán tưởng chừng như đã nắm chắc hợp đồng trong tay vẫn “thất lạc” khách hàng!

Theo ông Phan Lê Thành Long, Phó TGĐ Công ty TNHH Kiểm toán quốc gia Việt Nam, khái niệm “khách hàng trung thành” và “có vấn đề khi đổi công ty kiểm toán” vốn dĩ rất phổ biến trên thế giới, dường như không tồn tại trên TTCK Việt Nam. Điều này càng tạo sức ép lớn hơn cho các công ty kiểm toán, và có thể có những hành động thỏa hiện với doanh nghiệp niêm yết, tạo rủi ro kiểm toán rất cao.

Sức ép lớn, rủi ro cao

Năm 2011 là một năm thực sự khó khăn đối với cộng đồng Doanh nghiệp. Bởi vậy, theo những kiểm toán viên có kinh nghiệm, các doanh nghiệp niêm yết có thể sẽ vận dụng rất nhiều thủ thuật kế toán để “đánh bóng” BCTC…

Kiểm toán viên không phải là điều tra viên, nên khi Doanh nghiệp đã cố tình gian lận, “chế biến” số liệu kế toán thì sức ép công việc và rủi ro nghề nghiệp là rất lớn. Sau những vụ đổ vỡ hay mất thanh khoản của các doanh nghiệp niêm yết nhưng CTCP Dược Viễn Đông (DVD), CTCK SME, nhiều nhà đầu tư bị thiệt hại đã quy trách nhiệm cho công ty kiểm toán vì họ quá tin tưởng vào các số liệu BCTC sáng láng đã được kiểm toán viên chấp nhận toàn phần và dư luận trở nên mất niềm tin vào dịch vụ kiểm toán. Có thể nói, những sai sót trên không thể “đổ” hoàn toàn lên đầu kiểm toán viên khi ban lãnh đạo doanh nghiệp niêm yết đã cố tình che giấu, gian lận, nhưng kiểm toán viên cũng không thể hoàn toàn vô can!

Vì thế, trong giai đoạn này, một số công ty kiểm toán chú trọng đến chính sách quản lý rủi ro, ngay từ khâu chấp nhận khách hàng. Đại điện một công ty kiểm toán có 100% vốn đầu tư nước ngoài cho biết, Công ty đã xây dựng hẳn một quy trình đánh giá rủi ro rất chặt chẽ, trong đó, việc đánh giá tính chính trực của ban lãnh đạo Doanh nghiệp là khâu đặc biệt quan trọng. Việc thực hiện quy trình này còn được tính vào hiệu quả hoạt động của trưởng nhóm kiểm toán. Sức ép tuân thủ chuẩn mực nghề nghiệp và giữ chân khách hàng khiến công việc kiểm toán niêm yết thực sự nặng nề đối với các kiểm toán viên. “Kiểm toán là nghề bán dịch vụ niềm tin. Trên vai mỗi giám đốc kiểm toán, mỗi kiểm toán viên là uy tín của hãng mình và việc bảo đảm uy tín của hãng gói gọn trong việc giải quyết cụm từ “có rủi ro hay không có rủi ro?”, “trọng yếu hay không trọng yếu”. Nghe thì đơn giản nhưng gặp những trường hợp nhạy cảm, kiểm toán viên sẽ ăn không ngon, ngủ không yên vì cụm từ này”, vị đại diện công ty kiểm toán chia sẻ.

Chọn hướng đi nào?

Để tồn tại và phát triển, công ty kiểm toán không có lựa chọn nào khác là phải nâng cao chất lượng dịch vụ. Điều này tùy thuộc vào “ý thức chất lượng” của lãnh đạo công ty kiểm toán và đạo đức, kiến thức, kinh nghiệm của mỗi kiểm toán viên. Ở Việt Nam hiện nay, các kiểm toán viên mới chú trọng nhiều hơn đến tính “chuẩn tắc” trong công việc, trong khi, công việc kiểm toán chỉ có thể mang lại giá trị gia tăng cho Doanh nghiệp khi kiểm toán viên phải là nhà từ vấn độc lập đích thực.

Một kiểm toán viên tâm huyết với nghề bày tỏ, Việt Nam có thể học tập kinh nghiệm của một số quốc gia phát triển, đó là trước khi công bố thông tin tài chính dự báo, doanh nghiệp niêm yết phải chuyển kiểm toán viên đánh giá tính hợp lý của các giả định mà Doanh nghiệp áp dụng. Điều này trước mắt có thể tăng thêm chi phí cho doanh nghiệp niêm yết nhưng trong tình trạng “tùy hứng” công bố thông tin thiếu căn cứ xác định như hiện nay, đây có thể là một công cụ để UBCK thanh lọc và nâng cao chất lượng hàng hóa trên thị trường. Quy định này có thể giúp các kiểm toán viên giỏi giữ được khách hàng thông qua đa dạng hóa và tạo khác biệt về số lượng và chất lượng dịch vụ, giảm cạnh tranh về phí, tạo sự lành mạnh cho thị trường kiểm toán doanh nghiệp niêm yết, giảm thiểu rủi ro kiểm toán và rủi ro về thông tin cho tất cả các đối tượng tham gia thị trường. Hy vọng rằng, hướng đi này được các cấp hữu quan xem xét trong quá trình tái cấu trúc toàn diện thị trường tài chính Việt Nam.