Nâng cao chất lượng FDI: Trách nhiệm của bộ máy quản lý

Triển khai thực hiện tốt ở cấp quản lý sẽ giúp đạt được mục tiêu đặt ra đối với vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), trong đó có việc nâng cao chất lượng dòng vốn này thời gian tới.

Khi đề cập hoạt động FDI trong thời gian tới, nhiều ý kiến đã nêu yêu cầu phải gấp rút nâng cao chất lượng dòng vốn FDI vào Việt Nam. Ý kiến đó hoàn toàn đúng và có cơ sở, nhưng lại chưa chỉ rõ một trong những công việc quan trọng cần làm. Đó là nâng cao trách nhiệm của bộ máy quản lý nhà nước về FDI khi thực thi các định hướng luật pháp, chính sách đã ban hành. Triển khai thực hiện tốt ở cấp quản lý sẽ giúp chúng ta đạt được mục tiêu đặt ra đối với FDI, trong đó có việc nâng cao chất lượng dòng vốn này vào Việt Nam thời gian tới.

Không phải đến nay, luật pháp mới nói đến điều này. Ngay trong quá trình soạn thảo Luật Đầu tư nước ngoài năm 1987, việc tiếp nhận công nghệ cao thông qua nguồn vốn FDI đã là một mục tiêu quan trọng được đặt ra. Kể từ đó đến nay, qua các lần điều chỉnh, bổ sung Luật vào năm 1990, 1992, 2000, 2005 (nay là Luật Đầu tư 2005), việc thu hút, tiếp nhận công nghệ cao vẫn là mục tiêu quan trọng nhất.

Thực tiễn hoạt động FDI giai đoạn vừa qua cho thấy, bên cạnh các dự án đáp ứng được tiêu chuẩn về công nghệ cao, vẫn còn nhiều dự án FDI công nghệ thấp lọt lưới “quản lý” vào Việt Nam, gây tác động xấu về môi trường, về chất lượng và uy tín hàng hóa, sản phẩm được sản xuất tại Việt Nam. Các dự án này còn làm xấu đi hình ảnh của môi trường đầu tư Việt Nam trên thương trường quốc tế, cũng như hiệu quả kinh tế nói chung.

Nhìn vào kết quả thu hút FDI 6 tháng đầu năm có thể thấy, tuy tổng vốn FDI giải ngân 6 tháng đầu năm đạt 5,4 tỷ USD, cao hơn cùng kỳ năm ngoái, nhưng vốn FDI đăng ký mới chỉ đạt 4,67 tỷ USD (giảm 24,6%), vốn tăng thêm của các doanh nghiệp hiện có giảm 35,5 % so với cùng kỳ năm trước. Như vậy, xét về tổng thể, xu thế đầu tư FDI vào Việt Nam đang chậm lại. Do đó, chặn đà suy giảm FDI, đồng thời nâng cao chất lượng dòng vốn này vào Việt Nam trong giai đoạn tới là đòi hỏi cấp thiết và cũng là trách nhiệm của các cơ quan, cá nhân trong hệ thống quản lý nhà nước các cấp về FDI.

Để đáp ứng đòi hỏi này, trước hết xin bàn về trách nhiệm của cán bộ trong hệ thống quản lý nhà nước về FDI, bởi trách nhiệm của từng cá nhân trong hệ thống này có vai trò quan trọng nhất. Bởi nếu làm đúng chức trách với tinh thần trách nhiệm cao, họ sẽ giúp giảm bớt rào cản về thủ tục hành chính, dòng vốn FDI nhờ đó chảy vào Việt Nam đều, mạnh hơn. Làm việc với trách nhiệm cao, họ cũng sẽ giúp bộ máy quản lý phát hiện, ngăn chặn các dự án không phù hợp và lôi kéo được các dự án mà theo định hướng và quy hoạch đã xác định cần thu hút. Tuy vậy, để tạo điều kiện cho các cá nhân thừa hành đúng trách nhiệm công chức của mình, thì có nhiều việc cần phải làm ngay từ các cơ quan quản lý nhà nước cấp trên có liên quan.

Một khía cạnh khác trong hoạt động này là định hướng thu hút FDI cần nhằm vào các nhà đầu tư tiềm năng, các tập đoàn lớn, các tập đoàn xuyên quốc gia nắm công nghệ cao, công nghệ nguồn. Thế nhưng, làm thế nào để tiếp cận đối tượng trên là cả một vấn đề lớn đối với các cơ quan xúc tiến đầu tư của cả nước, khi họ chưa được hướng dẫn và chưa đủ điều kiện, cũng vì thế chưa có cách để tiếp cận được. Vậy trách nhiệm ở đây thuộc về ai, về cơ quan nào? Thực hiện định hướng này trong giai đoạn tới ra sao?

Có lẽ công việc trước hết để giữ chân các nhà đầu tư lớn như Intel, Canon, Samsung, Honda, Toyota, Ford… là tạo điều kiện để họ mở rộng sản xuất tại Việt Nam. Đây cũng là cách tiếp cận tốt theo định hướng đã được xác định. Việc dừng hoặc chuyển dự án đến nơi khác của các dự án lớn gần đây như First Solar (vốn đầu tư 1 tỷ USD), Công viên phần mềm Thủ Thiêm (1,2 tỷ USD)… là bài học đắt giá đối với trách nhiệm quản lý nhà nước của từng cơ quan có liên quan.

Nửa năm đã qua. Trong gần 6 tháng còn lại của năm 2012 còn nhiều vấn đề tồn tại từ 2011 chuyển sang chưa được giải quyết, trong đó có việc sửa đổi Nghị định 108/2006/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật Đầu tư. Sau vài năm triển khai, gần đây dự thảo sửa đổi Nghị định mới đã hoàn tất trình Thủ tướng Chính phủ. Ngoài ra, còn một loạt vấn đề khác cần xử lý như vấn đề chuyển giá của các doanh nghiệp FDI, vấn đề vay vốn trong nước của các doanh nghiệp này…. Một vấn đề nữa tưởng như mới phát sinh, nhưng thực ra là chưa được chú ý giải quyết là chuyện đăng ký lại của các doanh nghiệp FDI đã được quy định tại Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư từ 2005. Với những vấn đề này, cần đặt câu hỏi về trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước tại các địa phương.

Trước khi bước vào năm 2012, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị 1617/CT-TTg ngày 19/9/2011 về tăng cường thực hiện và chấn chỉnh công tác quản lý đầu tư FDI trong giai đoạn tới. Thủ tướng đã giao cho các bộ, ngành, địa phương từng nhiệm vụ cụ thể, ấn định thời hạn phải hoàn thành trong quý III/2012, nhưng đến nay, một số cơ quan vẫn chưa thực hiện đúng hạn. Có lẽ phải quay lại xem xét trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước và trách nhiệm của từng công chức trong bộ máy quản lý nhà nước hiện hành.

TS. Phan Hữu Thắng