Doanh nghiệp Khoa học và công nghệ: Cầu nối đưa chất xám khoa học vào đời sống

Theo báo cáo của Cục Phát triển thị trường và DN KHCN – Bộ KHCN, đến hết tháng 3/2014, đã có gần 100 DN đã được cấp hoặc đã thẩm định hồ sơ, chờ cấp giấy chứng nhận DN KHCN. Bình quân năm 2012 DN KHCN có doanh thu 59,8 tỉ đồng, lợi nhuận bình quân đạt 6,4 tỉ đồng. Có những DN có nguồn doanh thu và lợi nhuận rất lớn như Cty CP giống cây trồng trung ương, TCty giống cây trồng Thái Bình, Cty TNHH MTV thoát nước và phát triển đô thị Bà Rịa – Vũng Tàu, Tổng Cty vật tư và phân bón Nghệ An, Cty Thiên Dược.

Nhiều DN chú trọng tới việc xây dựng thương hiệu và đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, như Cty Ngân Hà có 12 bằng độc quyền kiểu dáng công nghiệp được cấp trong nước và quốc tế, Cty An Sinh Xanh có 8 bằng độc quyền sáng chế trong nước và quốc tế, Công ty TNHH MTV thoát nước và phát triển đô thị tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu có 17 bằng độc quyền sáng chế và giải pháp hữu ích.

Các DN KHCN tập trung nhiều ở Hà Nội và TP.Hồ Chí Minh – là nơi có ưu thế về hoạt động nghiên cứu, sáng tạo cũng như hoạt động tuyên truyền, phổ biến thông tin chính sách đến DN. Các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh của các DN KHCN tập trung chủ yếu là giống cây trồng, dược liệu, công nghệ sinh học phục vụ nông nghiệp, thủy sản, y tế, là những lĩnh vực phù hợp với điều kiện xã hội và tự nhiên của Việt Nam.

Một số trường, viện còn trực tiếp thành lập các vườn ươm tạo DN KHCN như ĐH Bách khoa Hà Nội, ĐH Bách khoa TPHCM, ĐH Nông lâm TPHCM, ĐH Cần Thơ. Nhiều trường, viện trên cả nước đang xúc tiến thành lập các trung tâm ươm tạo công nghệ và DN KHCN như ĐH Huế, ĐH Nông nghiệp Hà Nội, ĐH Thái Nguyên, ĐH Công nghiệp Hà Nội, Viện Ứng dụng công nghệ, Cao đẳng nghề công nghệ cao Hà Nội…

Đặc thù nghiên cứu và triển khai ứng dụng công nghệ luôn có nhiều rủi ro nên các DN KHCN cần nhiều sự hỗ trợ từ khu vực tư nhân cũng như Nhà nước. Nhưng ở Việt Nam, các quỹ đầu tư mạo hiểm và nhà đầu tư thiên thần rất ít, nên hoạt động hỗ trợ cho các DN khởi nghiệp trong các lĩnh vực KHCN còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong những lĩnh vực đòi hỏi nhiều vốn đầu tư và có tính rủi ro cao như công nghệ sinh học, dược liệu.

Đã vậy, các DN KHCN có quy mô nhỏ và vừa, với tài sản chính thường là tài sản sở hữu trí tuệ, nên thường gặp khó khăn trong việc huy động tìm kiếm các nguồn tài chính, do không có tài sản thế chấp đáng kể, vì vậy, không ít DN có sản phẩm tốt nhưng không đủ nguồn vốn để đẩy mạnh các hoạt động sản xuất và quảng bá tiếp thị.

Để giảm rủi ro và khó khăn cho các doanh nghiệp công nghệ, các quốc gia thường áp dụng những chính sách ưu đãi về thuế và tín dụng, nhưng ở Việt Nam các chính sách hỗ trợ cho DN KHCN chỉ mới hình thành từ vài năm trở lại đây, tính đồng bộ, nhất quán chưa cao nên một số chính sách chưa thực sự đi vào đời sống. Điển hình như chưa có hướng dẫn cụ thể từ phía cơ quan thuế khiến thủ tục đề xuất hưởng ưu đãi thuế thu nhập cho DN KHCN còn phức tạp, mất nhiều thời gian.

Chính sách ưu đãi về tín dụng đầu tư đối với DN KHCN cũng chưa có hướng dẫn cụ thể nên chưa triển khai được trên thực tế. Về ưu đãi đất đai, hiện nay trên cả nước chỉ mới có một DN KHCN được chấp thuận cho miễn tiền thuê đất do sự thiếu đồng bộ giữa chính sách KHCN và chính sách đất đai của Nhà nước. Những quy định của Nhà nước về hỗ trợ hoạt động ươm tạo công nghệ và DN KHCN chỉ mới mang tính nguyên tắc, chưa có những hướng dẫn cụ thể, thiếu các nội dung quy định về địa vị pháp lý và mô hình tổ chức các vườn ươm, khiến các DN “tốt nghiệp” vườn ươm tạo DN KHCN nhưng chưa được chứng nhận là DN KHCN.

Các sản phẩm hợp chuẩn của các DN KHCN không được ưu tiên trong việc xét thầu các công trình đầu tư sử dụng ngân sách nhà nước so với các sản phẩm nước ngoài. Công tác thẩm định sản phẩm hạn chế khiến các chủ đầu tư là cơ quan nhà nước đặt ra yêu cầu về kinh nghiệm hoạt động trên thương trường, khiến các DN KHCN mới thành lập khó tiếp cận các dự án đấu thầu trong nước.

Do thiếu những chính sách, chế tài xử lý đủ sức răn đe nên tình trạng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ còn khá phổ biến, gây nhiều thiệt hại cho các DN, đặc biệt với các DN sản xuất, kinh doanh giống cây trồng và DN CNTT. Điều này còn gây ảnh hưởng xấu tới hành vi của các DN, làm giảm động lực đổi mới sáng tạo, buộc các DN phải cạnh tranh bằng giá thay vì bằng chất lượng.

Đội ngũ cán bộ thực thi các chính sách ưu đãi của Nhà nước cho DN KHCN cũng chưa đáp ứng yêu cầu về năng lực, số lượng. Nhận thức của các cán bộ địa phương về thủ tục, chính sách nhà nước cho DN KHCN còn hạn chế. Hầu hết các Sở KHCN chưa có cán bộ chuyên trách công tác phát triển DN KHCN. Nhiều nhà khoa học gặp khó khăn trong quá trình thành lập DN mới do những ý tưởng, sản phẩm của họ chưa có trong danh mục các mã ngành được phép đăng ký kinh doanh, khiến các DN rơi vào tình trạng vi phạm pháp luật nếu triển khai kinh doanh các sản phẩm này.

Đó là hàng loạt những vướng mắc mà các DN KHCN đang cần Nhà nước hoàn thiện chính sách hỗ trợ, phát triển. Mặt khác, để tăng cường sự hợp tác, thống nhất giữa các cơ quan chức năng thực hiện các chính sách ưu đãi, hỗ trợ DN KHCN, mỗi địa phương nên xây dựng đề án phát triển DN KHCN căn cứ theo điều kiện thực tế của địa phương mình, làm cơ sở để các Sở KHCN phối hợp với các sở, ngành khác cùng thực hiện.