“Sản phẩm được bảo hộ chỉ dẫn địa lý thường là thương hiệu nổi tiếng“

Trong khuôn khổ đàm phán các Hiệp định thương mại tự do giữa Khối Thương mại tự do Châu Âu và Việt Nam, trên cơ sở các nước châu Âu thường xuyên trao đổi, đưa ra yêu cầu về bảo hộ chỉ dẫn địa lý, hội thảo “Chỉ dẫn địa lý” diễn ra sáng 27/5 tại Hà Nội đã làm rõ hơn các vấn đề về bảo hộ và quyền sở hữu trí tuệ.

Từ xa xưa, nông sản, thực phẩm, đồ thủ công, rượu vang, đồ đá, đồ đồng, lụa, hương… có được danh tiếng là nhờ nguồn gốc xuất xứ. Các sản phẩm này được đặt tên theo địa danh sản xuất. sau đó, tên gọi này đã được pháp luật bảo hộ dưới dạng chỉ dẫn địa lý (Gl).

Theo điều 22, Hiệp định về những vấn đề liên quan đến thương mại của Quyền Sở hữu trí tuệ (TRIPS), chỉ dẫn địa lý là chỉ dẫn về hàng hóa bắt nguồn từ lãnh thổ của một thành viên hoặc từ khu vực hay đia phương thuộc lãnh thổ đó. Những hàng hóa này có chất lượng, uy tín hoặc đặc tính nhất định và chủ yếu do xuất xứ địa lý quyết định.

Tuy vấn đề bảo hộ chỉ dẫn địa lý là tương đối mới đối với Việt Nam, nhưng trong thực tế Việt Nam đã thực hiện việc bảo hộ chỉ dẫn địa lý đối với một số sản phẩm theo yêu cầu của một số nước đối tác và cũng có yêu cầu được bảo hộ chỉ dẫn địa lý đối với một số mặt hàng nông sản tiêu biểu, có uy tín. Riêng với EU, Việt Nam đã đăng ký thành công bảo hộ GI nước mắm Phú Quốc vào năm 2012.

Chỉ dẫn địa lý được các Hiệp ước đa phương xem xét như một trong những quyền sở hữu trí tuệ.

Từ năm 1883, Công ước Paris về Bảo hộ Sở hữu Công nghiệp (WIPO) đã được xây dựng với 174 quốc gia thành viên.

Đến năm 1891, Hiệp định Madrid về sự chỉ dẫn giả hoặc lừa dối về nguồn gốc xuất xứ của hàng hóa được ký kết với 35 thành viên. Đến năm 1905, Pháp bắt đầu thực hiện Bảo hộ tên gọi xuất xứ.

Năm 1958, HIệp định Lisbon về đăng ký quốc tế tên gọi xuất xứ (WIPO) được ký kết với 28 thành viên. 

Từ năm 1992, châu Âu tiến hành Bảo hộ tên gọi xuất xứ và chỉ dẫn địa lý tại 29 quốc gia.

Đến năm 1995, WTO tiến hành ký kết Hiệp định về các khía cạnh liên quan tới thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (TRIPs) với 159 quốc gia thành viên.

43% người tiêu dùng châu Âu sẵn sàng dùng sản phẩm Gls

Theo doanh số bán buôn tại vùng sản xuất, doanh số của các Gls ở EU là 54,3 tỷ euro trong năm 2010, chiếm 5,7% tổng doanh thu của ngành thực phẩm và đồ uống EU và chiếm 15% tổng kim ngach xuất khẩu của ngành thực phẩm & đồ uống của EU. Ước tính, giá trị xuất khẩu lên tới 11,5 tỷ euro trong năm 2010.

Thị trường đích mà Gls tại EU hướng đến là chiếm 60% tổng doanh thu từ nội địa, chiếm 20% từ thị trường EU và 20% từ các nước thứ ba.

663 Gls chỉ được bán tại nước sản xuất. 1.525 Gls được xuất khẩu (trong đó 1.224 là rượu vang 231 là sản phẩm nông sản và 70 là rượu mạnh). Ngoài ra, còn hướng đến việc rượu vang và rượu mạnh chiếm 90% tổng giá trị kim ngach xuất khẩu Gl.

Trung bình, giá của sản phẩm Gl cao gấp 2,23 lần so với sản phẩm thông thường cùng loại.

Theo một điều tra, 43% người tiêu dùng châu Âu (khoảng 210 triệu người) sẵn sàng trả thêm 10% cho các sản phẩm Gl. 8% người tiêu dùng châu Âu (khoảng 39 triệu) thậm chí có thể trả thêm 20%. Đặc biệt, 3% (khoảng 15 triệu người) có thể trả thêm đến 30% cho các sản phẩm GL. (theo khảo sát thực hiện từ 1996 đến 1999 với hơn 16 nghìn người tiêu dùng EU.)

Theo ông Luca Von Wattenwyl – Phó trưởng phòng Quan hệ thương mại quốc tế, Viện sở hữu trí tuệ Liên bang Thụy Sĩ, mục đích của bảo hộ chỉ dẫn địa lý chính là hướng đến “thương mại công bằng”, doanh nghiệp không có cơ hội lừa dối khách hàng, đồng thời, tạo sự công bằng cho các đối thủ cạnh tranh khi dùng chỉ dẫn hàng giả. 

Ngoài ra, việc bảo hộ chỉ dẫn địa lý sẽ san lấp những khoảng cách giữa các mặt hàng do nguyên tắc về tình hình lãnh thổ tạo ra.

Trong một trao đổi trước đây về chỉ dẫn địa lý, GS.TS Võ Tòng Xuân, Chuyên gia nông nghiệp cho hay: “Những sản phẩm được bảo hộ chỉ dẫn địa lý thường được biết đến như những thương hiệu nổi tiếng và giá trị kinh tế mang lại bao giờ cũng cao hơn những sản phẩm cùng loại thông thường. Chẳng hạn như giá rượu vang Champagne (Pháp) cao hơn cả chục lần so với giá rượu vang thông thường.”

Theo ông Xuân, nếu xét trên khía cạnh pháp lý, bảo hộ chỉ dẫn địa lý có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Trước hết, điều này sẽ ngăn cấm những đối tượng không có thẩm quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý hoặc sử dụng những sản phẩm không có nguồn gốc từ khu vực địa lý đã nêu, hoặc loại trừ những mặt hàng thuộc cùng một khu vực địa lý nhưng sản phẩm không đáp ứng yêu cầu chất lượng. 

Mặt khác, bảo hộ chỉ dẫn địa lý khiến cho sản phẩm không trở thành một tên gọi chung, giữ được tính phân biệt với các loại hàng hóa thông thường khác.

Tuy nhiên, tại Việt Nam hiện nay mới chỉ có hơn 30 sản phẩm trên tổng số gần 1.000 loại nông sản đặc sản đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý trong nước, còn đối với việc đăng ký bảo hộ nước ngoài thì chỉ đếm được trên đầu ngón tay.

Nguyên nhân của vấn đề này bắt nguồn từ việc doanh nghiệp Việt Nam chỉ chú trọng tới số lượng xuất khẩu, chưa quan tâm đến xây dựng thương hiệu. Từ đó xuất khẩu nông sản của Việt Nam hầu hết đều được xuất dưới dạng thô, lợi ích kinh tế đem lại rất thấp mặc dù sản lượng lớn và chất lượng cao. 

Ngoài ra, chi phí bảo hộ tốn kém cũng là một phần ảnh hưởng đến quyết định đăng ký bảo hộ của doanh nghiệp. Trong khi đó sự liên kết giữa các doanh nghiệp lại kém, các địa phương và bộ, ngành lại thiếu quan tâm đến chỉ dẫn địa lý đã khiến nhiều đặc sản nước ta bị doanh nghiệp nước ngoài làm nhái và giảm giá trị trên thị trường.