Ý kiến ngoại trừ – không thể thiếu trong báo cáo kiểm toán

Ủy ban Thường vụ Quốc hội vừa họp cho ý kiến xung quanh dự thảo Luật Kiểm toán độc lập. Một trong nhiều nội dung được bổ sung vào Dự thảo là phải quy định rõ những nội dung trọng yếu của báo cáo tài chính kiểm toán của Doanh nghiệp không được ngoại trừ khi xác định trách nhiệm của cơ quan kiểm toán. Điều này đang gây ra những ý kiến bức xúc từ các công ty kiểm toán  và bản thân Doanh nghiệp niêm yết.

Ông Bùi Văn Mai, Tổng thư ký Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA) cho biết, hiện có khoảng 60 – 65% Báo cáo tài chính được chấp thuận toàn phần, 1 – 2% Công ty kiểm toán đưa ra ý kiến không chấp nhận hoặc từ chối đưa ra ý kiến, phần còn lại (gần 40%) đưa ra ý kiến ngoại trừ. Trong ý kiến ngoại trừ có nhiều nội dung trọng yếu.

Theo ông Mai có nhiều nguyên nhân khiến Công ty kiểm toán phải ngoại trừ khi thực hiện kiểm toán Báo cáo tài chính. Trước hết là Công ty kiểm toán bị giới hạn về thời gian kiểm toán (không đủ thời gian kiểm toán nên ngoại trừ). Khi gặp vấn đề khúc mắc, kiểm toán viên (Kiểm toán viên) yêu cầu Doanh nghiệp cung cấp thông tin, nhưng Doanh nghiệp không cộng tác thì Công ty kiểm toán phải ngoại trừ. Ba là quan điểm giữa Kiểm toán viên và lãnh đạo Doanh nghiệp không đồng nhất về một vấn đề thì Kiểm toán viên cũng phải ngoại trừ.

Theo ghi nhận của chúng tôi, nhiều Nhà đầu tư và thành viên thị trường cho rằng, với quy định Công ty kiểm toán không được ngoại trừ một số nội dung trọng yếu sẽ làm cho chất lượng Báo cáo tài chính tốt hơn. Việc Kiểm toán viên đưa ra ý kiến ngoại trừ dễ dàng hơn ý kiến chấp thuận và đỡ tốn thời gian công sức kiểm tra, đối chứng… Tuy nhiên, theo nhiều Công ty kiểm toán, định lượng những nội dung nào là trọng yếu trong Báo cáo tài chính của Doanh nghiệp mà Công ty kiểm toán không được ngoại trừ là việc không đơn giản. Đó là chưa kể chuẩn mực kiểm toán hiện nay và thông lệ quốc tế đều cho phép Kiểm toán viên được phép ngoại trừ trong Báo cáo tài chính kiểm toán.

Ông Nguyễn Thanh Tùng, Phó tổng giám đốc Công ty kiểm toán AASC cho rằng, nếu quy định như vậy sẽ không thể làm được vì hai lý do. Một là, chuẩn mực kiểm toán hiện hành theo chuẩn quốc tế, nếu Việt Nam thay đổi thì tự tách ra trong khi hội nhập ngày càng sâu rộng vào kinh tế quốc tế. Hai là, hiện có quá nhiều điểm khác nhau giữa thực tiễn và quy định (những vấn đề phát sinh từ thực tiễn hoạt động của Doanh nghiệp nhưng chưa được quy định, khi kiểm toán Doanh nghiệp phải ngoại trừ), khác nhau ngay tại các quy định về cùng một vấn đề của cơ quan nhà nước, khác nhau về quan điểm giữa Công ty kiểm toán và Doanh nghiệp được kiểm toán và Công ty kiểm toán buộc phải đưa ra ý kiến ngoại trừ trước mỗi vấn đề đó. Trong trường hợp Luật quy định như vậy thì cũng không thể liệt kê những vấn đề được xem là trọng yếu và không trọng yếu để Công ty kiểm toán không được ngoại trừ.

Ông Phan Xuân Vạn, Tổng giám đốc Công ty kiểm toán AAC nói một cách hình ảnh: “Khi kiểm toán, Công ty kiểm toán như bác sĩ và Doanh nghiệp là bệnh nhân. Bác sĩ không thể nói Doanh nghiệp này khỏe mạnh khi họ mang nhiều bệnh ở trong người. Kiểm toán không phải là người quyết định mọi thứ, mà chỉ đưa ra ý kiến độc lập về chuyên môn. Khi sử dụng Báo cáo tài chính, Nhà đầu tư, cơ quan quản lý cần phải xem xét một cách kỹ lưỡng (nội dung ngoại trừ, nguyên nhân dẫn đến ý kiến ngoại trừ đó, đánh giá tác động của ý kiến ngoại trừ đến Báo cáo tài chính của Doanh nghiệp)”. Theo ông Vạn, từ thực tiễn hoạt động kiểm toán kiểm toán có rất nhiều vấn đề phát sinh, nếu Luật quy định Công ty kiểm toán không được ngoại trừ (ngay cả những vấn đề không trọng yếu) thì không thể ra được báo cáo kiểm toán.

Dưới góc độ Doanh nghiệp niêm yết, ông Nguyễn Trung Kiên, Kế toán trưởng CTCP Nhựa Thiếu niên Tiền Phong nhận xét, hiện nay, số lượng Công ty kiểm toán hạn chế và số Doanh nghiệp có nhu cầu kiểm toán lớn nên việc các Kiểm toán viên không có thời gian, cơ hội tham gia vào các sự kiện của Doanh nghiệp là điều dễ hiểu. Trong trường hợp này thì Kiểm toán viên có thể đưa ra ý kiến ngoại trừ. Tuy nhiên, những nội dung trọng yếu, ảnh hưởng đến tình hình tài chính của Doanh nghiệp thì Công ty kiểm toán phải sử dụng các biện pháp để khẳng định vấn đề đó.

Ông Lê Văn Điệp, Phó Tổng giám đốc CTCP Thủy sản Minh Phú cho rằng, giữa Doanh nghiệp và Công ty kiểm toán đôi khi không có sự thống nhất về một vấn đề. Đơn cử như vấn đề trích lập dự phòng giảm giá hàng tồn kho. Công ty kiểm toán cho rằng cần trích lập, nhưng Doanh nghiệp lại bảo không vì dự đoán giá sẽ lên trong thời gian tới. Trong trường hợp như vậy, Công ty kiểm toán sẽ đưa ra ý kiến ngoại trừ và nói rõ vì sao lại ngoại trừ. Nếu Công ty kiểm toán không được ngoại trừ thì sẽ là một khó khăn đối với họ trong quá trình hành nghề. Bản thân Doanh nghiệp cũng có cái khó nếu tuân thủ theo quy định này, vì có những vấn đề đặc thù, Doanh nghiệp có những quan điểm khác với Công ty kiểm toán.

Một chuyên gia kiểm toán cho biết, theo Chuẩn mực kiểm toán số 700, căn cứ kết quả kiểm toán, Kiểm toán viên đưa ra một trong các loại ý kiến về Báo cáo tài chính: ý kiến chấp nhận toàn phần; ý kiến chấp nhận từng phần; ý kiến từ chối (hoặc ý kiến không thể đưa ra ý kiến); ý kiến không chấp nhận (hoặc ý kiến trái ngược). Nếu Luật Kiểm toán độc lập tới đây quy định Công ty kiểm toán không được đưa ra ý kiến ngoại trừ trọng yếu (ý kiến chấp nhận từng phần), Công ty kiểm toán buộc phải đưa ra những ý kiến khác “nặng” hơn (không chấp nhận hoặc ý kiến từ chối) sẽ càng khiến Nhà đầu tư, người sử dụng báo cáo kiểm toán không yên tâm.

Ông Mai đề xuất, thay vì hạn chế Công ty kiểm toán đưa ra ý kiến ngoại trừ, cơ quan quản lý cần có chế tài đối với các Doanh nghiệp niêm yết. Chẳng hạn, những Doanh nghiệp có báo cáo kiểm toán bị ngoại trừ không được phát hành cổ phiếu tăng vốn hoặc bao nhiêu năm có báo cáo ngoại trừ sẽ bị hủy niêm yết. Bởi lẽ, chất lượng Báo cáo tài chính kiểm toán ra sao phụ thuộc chủ yếu vào việc các Doanh nghiệp cung cấp tài liệu, thông tin, hợp tác với Công ty kiểm toán như thế nào.