Giúp doanh nghiệp tăng trưởng xuất khẩu gạo

Chưa bước vào chính vụ thu hoạch lúa Hè Thu nhưng giá lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long đã xuống thấp, người nông dân không có được mức lãi tối thiểu. Trong khi đó, trong các loại nông sản xuất khẩu, gạo là mặt hàng duy nhất giảm cả về giá và số lượng. Thị trường nhập khẩu gạo của Việt Nam đã có nhiều thay đổi, buộc ngành nông nghiệp phải có những điều chỉnh trong sản xuất để tăng trưởng xuất khẩu, thúc đẩy sản xuất. 

Ông Nguyễn Trí Ngọc, Cục trưởng Cục trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã có những trao đổi về giải pháp tháo gỡ khó khăn cho mặt hàng lúa gạo.

Ông Nguyễn Trí Ngọc: Một năm Việt Nam xuất khẩu được 6-7 triệu tấn gạo nên thị trường mang yếu tố quyết định đối với thúc đẩy sản xuất. Tuy nhiên, năm nay chúng ta gặp rất nhiều khó khăn về thị trường. 

Đến nay, nước ta ký hợp đồng được 5 triệu tấn gạo, đã xuất 3 triệu tấn. Nhưng lượng hàng hóa tiếp tục được sản xuất trong vụ Hè Thu, Thu Đông tới. Do đó, thị trường phải là yếu tố cần được chăm lo để phát triển thị trường, ký kết được nhiều hợp đồng, kể cả hợp đồng thương mại và hợp đồng chính phủ, làm sao phải tiêu thụ được 7 triệu tấn để thúc đẩy sản xuất.

Ông Nguyễn Trí Ngọc: Về giá, tất cả các loại nông sản đều thấp, trong đó có lúa gạo. Giá lúa giảm khoảng 30%, đặc biệt trong vụ Hè Thu này. Theo tính toán sơ bộ, những vùng sản xuất với chi phí thấp thì giá thành lúa khoảng 3.500 đồng/kg, chi phí cao thì 4.400-4.500 đồng/kg. Như vậy, chi phí sản xuất trung bình sẽ khoảng 3.950-3.990 đồng/kg. Điều này đồng nghĩa với việc nông dân phải bán được lúa với giá 5.200 đồng/kg thì nông dân mới có lãi 30% so với giá thành sản xuất. 

Hiện chưa phải vào vụ thu hoạch lúa Hè Thu rộ nhưng giá lúa thu mua đã chưa đáp ứng mức giá đó. Vụ Hè Thu năm nay sẽ thu hoạch rộ vào nửa cuối tháng Bảy đến nửa đầu tháng Tám. Do đó, phải có sự tạm trữ để giá bình quân tăng lên, giúp nông dân tiêu thụ có hiệu quả.

Hiện Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã đề nghị Chính phủ thu mua tạm trữ lúa gạo cho nông dân trong vụ lúa Hè Thu này. Chính phủ sẽ quyết định tạm trữ bao nhiêu và hình thức hỗ trợ như thế nào, cho doanh nghiệp thu mua, trực tiếp cho nông dân, hay qua địa phương… để làm sao người dân có lợi.

Ông Nguyễn Trí Ngọc: Hình thức tốt nhất phải đến tay người nông dân thì mới có ý nghĩa, nhưng vấn đề đến tay người nông dân gặp rất nhiều khó khăn. Có 3 vấn đề đang tồn tại ở Đồng bằng sông Cửu Long là người nông dân bán thóc để mua gạo, bán thóc để trả nợ và nhiều nông dân không có ruộng nhưng lại sản xuất lúa. Do đó, nhiều trường hợp, việc hỗ trợ vẫn không khả thi. Cách làm hiện nay thì doanh nghiệp vẫn được hưởng nhiều. Doanh nghiệp được hưởng thì sẽ nâng được giá cho người nông dân. Nhưng để chuyển thẳng cho người nông dân thì lại chưa có cơ sở nào để tính toán, điều kiện tạm trữ… Để đảm bảo quyền lợi cho người nông dân cần có một thời gian nhất định, thời điểm nhất định để chuyển đổi hình thức.

Muốn hỗ trợ người nông dân cần có những cánh đồng mẫu lớn dạng như hộ nông dân gửi thóc lúa vào kho thu mua của cánh đồng mẫu lớn, khi nào có giá thuận lợi thì bán. Để trong kho đấy, Nhà nước hỗ trợ thông qua lượng người dân gửi kho. Như vậy, Nhà nước vừa quản lý được lượng, dân thì có kho để chứa và ngân hàng cũng có cơ sở để thanh toán, hỗ trợ cho người nông dân. 

Bước đầu, Bộ sẽ đề nghị thí điểm hỗ trợ cho nông dân ở những vùng xây dựng cánh đồng mẫu lớn, những vùng có kho tạm trữ của doanh nghiệp. Thí điểm này có thể sẽ thực hiện ở An Giang, vì công ty Bảo vệ thực vật An Giang có đầu tư cánh đồng mẫu lớn và kho chứa. Đây là mô hình cần tiến tới sau này.

Ông Nguyễn Trí Ngọc: Đây là một vấn đề cần thích ứng nhanh với thị trường. Cục đã có chỉ đạo với các địa phương mặc dù chưa tổ chức hội nghị triển khai vụ Thu Đông nhưng định hướng xác định là sẽ điều chỉnh cả cơ cấu sản xuất và cơ cấu giống.

Năm ngoái, Chính phủ yêu cầu ngành nông nghiệp phải tăng 1 triệu tấn thóc. Năm nay, 1 triệu tấn thóc không phải là mục tiêu mà cần điều chỉnh cơ cấu. Cơ cấu ở đây phải hiểu là cơ cấu mùa vụ và cơ cấu giống. Cơ cấu giống tức là phải nâng cao tỷ lệ các giống chất lượng cao, hạt dài, dễ bán, đồng nghĩa giảm tối đa giống IR 50404. Đặc biệt, địa phương nào bỏ được giống IR 50404 này là cần thiết vì giống IR 50404 đã có ở vụ Hè Thu sẽ còn tồn không chỉ trong năm nay, thậm chí có thể sang năm 2013 nếu không sẽ tạo thành áp lực tiêu thụ lúa gạo trong thời gian tới. Như vậy cơ cấu giống phải thay đổi.

Về cơ cấu mùa vụ, trước đây, chúng ta khuyến khích mở rộng vụ Thu Đông nhưng năm nay vụ Thu Đông chỉ đảm bảo “chắc ăn.” “Chắc ăn” nghĩa là khuyến cáo các địa phương đảm bảo cho gieo trồng lúa ở vùng có đê bao chắc chắn, ở ngoài vùng đê bao dứt khoát không gieo trồng. Do ngoài vùng đê bao năm nào cũng có lũ, chỉ có điều lũ sớm hay muộn, lũ cao hay thấp, lũ xuống nhanh hay chậm. Những vùng ngoài vùng đê bao cần hạn chế tối đa, hoặc nói cách khác là không nên gieo trồng vì tính rủi ro cao.

Hơn nữa, phải thay đổi cả cơ cấu cây trồng. Những vùng trồng lúa kém hiệu quả sẽ được khuyến cáo sang trồng các loại cây màu ngắn ngày như ngô, đậu tương… Đây là những sản phẩm nước ta vẫn phải nhập nên khuyến khích sản xuất. Muốn khuyến khích sản xuất thì chúng ta phải có những cơ chế chuyển đổi sang các loại cây màu có hiệu quả hơn, có thị trường tốt hơn.

Bích Hồng