Luật doanh nghiệp 2005: Phức tạp khiến nhiều doanh nghiệp ngập ngừng, cố tình lảng tránh

Nguyên nhân chính là do chế tài chưa đủ răn đe với các chủ DN, người đại diện theo pháp luật không chịu chấp hành các quy định về giải thể, phá sản.

Luật Doanh nghiệp (DN) 2005 đã tạo nên dấu mốc quan trọng trong sự chuyển đổi của quản lý nhà nước về đăng ký DN từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” để thông qua đó cải cách mạnh mẽ và sâu rộng môi trường kinh doanh và đầu tư tạo ra những điều kiện thuận lợi cho quá trình thành lập và hoạt động của DN.

Tuy nhiên, với hơn 7 năm triển khai, Luật DN 2005 đã ghi nhận nhiều bất cập khi các quy định trong Luật còn chưa rõ ràng, chồng chéo và không đáp ứng kịp thời với sự biến đổi của nền kinh tế, sự chuyển đổi của các cơ chế quản lý nhà nước và nhu cầu phát triển nhanh, mạnh của cộng đồng DN.

Theo ông Đậu Anh Tuấn – Phó trưởng ban phụ trách Ban Pháp chế (VCCI), một trong những thay đổi tư duy quan trọng nhất của Luật DN 1999 và 2005 là từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”. Nhưng hiện nay đang có xu hướng khôi phục lại tư duy “tiền kiểm” đáng ngại, như: nhiều giấy phép con tái xuất hiện, nhiều thủ tục dưới nhiều hình thức như thẩm tra của cơ quan thuế mới được mua hay in hóa đơn đối với DN thành lập mới gần đây.

Lý giải tại sao tư duy “tiền kiểm” lại xuất hiện, ông Tuấn cho rằng đó là do sự chuyển đổi chưa đồng đều trong hệ thống cơ quan nhà nước, từ ngành kế hoạch sang ngành khác, từ thành thị đến nông thôn, từ hành pháp sang tư pháp… Sự phối hợp giữa cơ quan nhà nước yếu, không ai chịu trách nhiệm, ứng dụng công nghệ thông tin kém, kết nối liên ngành chưa tốt, lợi ích ngành cục bộ, lợi ích từ cơ chế xin – cho.

Còn theo ông Đỗ Tiến Thịnh – Cục Quản lý đăng ký kinh doanh (Bộ KH&ĐT), những bất cập còn tồn tại là với lượng DN “treo” hiện nay là 141.000, nhưng tốc độ giải thể, phá sản còn rất thấp so với nhu cầu: giải thể 10.000 DN/năm, phá sản chưa tới 100 DN/năm. Bên cạnh đó, một lượng rất lớn đối tác, chủ nợ, người lao động bị xâm hại quyền lợi, Nhà nước bị “treo” nợ thuế không thể quyết toán. Các thông tin thống kê về DN bị sai lệch, ảnh hưởng tới sự minh bạch của môi trường kinh doanh và chính sách Nhà nước.

Nguyên nhân chính là do chế tài chưa đủ răn đe với các chủ DN, người đại diện theo pháp luật không chịu chấp hành các quy định về giải thể, phá sản. Quy định về giải thể DN “treo” còn nhiều bất hợp lý. Chẳng hạn, Luật DN không có quy định về đối tượng DN “treo”, khiến cho thống kê, phối hợp quản lý nhà nước cho đối tượng này chưa được thực hiện bài bản. Quy trình thu hồi giấy chứng nhận đăng ký DN để xử lý DN “treo” chưa phù hợp thực tế, dễ gây rủi ro khi áp dụng. Quy định về giải thể DN còn bất hợp lý, vì thời hạn xin ý kiến của Phòng Đăng ký kinh doanh với các cơ quan liên quan ngắn (trong 7 ngày làm việc), khó nhận phản hồi để bảo đảm lợi ích của các tổ chức, cá nhân liên quan.

Ông Lê Quang Mạnh – Cục trưởng Cục Quản lý đăng ký kinh doanh (Bộ KH&ĐT, cho rằng các quy định về giải thể và dừng hoạt động của DN quy định trong Luật DN chưa rõ ràng, thiếu hiệu quả và còn phức tạp, đã khiến cho DN ngập ngừng hoặc cố tình lảng tránh thực hiện việc đăng ký giải thể DN của mình, còn các cơ quan quản lý nhà nước rơi vào tình trạng khó quản lý và giám sát DN.

Hoạt động mua bán và sáp nhập DN (M&A) xuất hiện ở Việt Nam cách đây không lâu và chỉ thực sự sôi động trong khoảng 5 năm trở lại đây, nhưng cũng đã để lại dấu ấn đậm nét như một kênh đầu tư quan trọng của giới đầu tư. Kể từ năm 2009 đến nay, M&A tại Việt Nam đã phát triển khá sôi động với ngày càng nhiều các thương vụ do DN Việt thực hiện. Sau 5 năm phát triển, giá trị các thương vụ M&A tại Việt Nam đã tăng trưởng mạnh mẽ và đạt 5,1 tỷ USD vào năm 2012.

Tổng giá trị các thương vụ M&A từ năm 2009 đến nay ước đạt 14,8 tỷ USD, tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 65%/năm trong giai đoạn 2009 – 2012. Có thể kể đến các thương vụ tiêu biểu, như: sáp nhập Kinh Đô, Kinh Đô miền Bắc, Kem Kido; sáp nhập Vincom – Vinpearl; Masan Group mua cổ phần của Núi Pháo Vica; Masan Consumer mua cổ phần của Vinacafé Biên Hoà; Sumitomo Life mua cổ phần của Tập đoàn Bảo Việt từ HSBC; Mizuho mua cổ phần của Vietcombank… Xu hướng này được dự báo sẽ còn tiếp tục trong thời gian tới.

Trong khi đó, các quy định về M&A trong Luật DN đã bộc lộ nhiều bất cập, thiếu các quy định cụ thể hướng dẫn cho hoạt động M&A, gây khó khăn cho việc thực hiện các giao dịch này trên thực tế.

Ts. Lưu Hương Ly – Vụ Pháp luật Dân sự, Kinh tế (Bộ Tư pháp), cho biết hiện nay, pháp luật Việt Nam chưa đưa ra một định nghĩa thống nhất và cụ thể cho hoạt động M&A. Theo Luật DN 2005 thì M&A được chia thành 3 dạng: sáp nhập, hợp nhất và mua lại cổ phần. Tuy nhiên, Luật Cạnh tranh 2004 cũng có quy định về về M&A nhưng dưới tên là tập trung kinh tế, và chia M&A thành 3 dạng: sáp nhập, hợp nhất và mua lại DN.

“Bên cạnh sự “vênh” nhau về các khái niệm liên quan đến M&A giữa Luật DN và Luật Cạnh tranh, bản thân các khái niệm liên quan đến M&A trong Luật DN và Luật Cạnh tranh cũng chưa chính xác, vì bán tài sản và nguồn vốn là hai câu chuyện hoàn toàn khác nhau. Quy định về mua bán và sáp nhập DN phải là về nguồn vốn chứ không thể là về tài sản như theo định nghĩa của Luật DN và Luật Cạnh tranh”, bà Ly nói.